Kendinize karşı ne kadar dürüstsünüz? Bir konu hakkında bilmediklerinizi rahatlıkla kabul ediyor musunuz yoksa genelde fikirlerinizin hatasız olduğunu mu düşünürsünüz?
Bir sorunla karşılaştığınızda bunun sizi geliştirecek, aşılması gereken bir zorluk olarak mı görürsünüz yoksa bir tehdit olarak mı algılarsınız?
Kendinizi meraklı, etrafında olup biteni anlamaya gayret eden bir birey olarak mı tanımlarsınız yoksa ilgisiz ve olup bitenle ilgilenmeyen bir insan olarak mı?
Bu sorulara vereceğiniz cevaplar sizin bir eleştirel düşünür olup olmadığınızı söyler. Sizin bir eleştirel düşünür olup olmamanız ise sizin ne kadar başarılı, kaliteli ve tatmin edici bir hayat yaşayacağınız söyler.
Belirsizlik ve hızlı değişim içindeki 21. Yüzyıl dünyasıyla mücadele etmek için belki de en gerekli yetkinlik eleştirel düşünme. Bugün neredeyse hepimiz bunun farkındayız, ancak çok azımız bu konuda uzmanlaşmış durumdayız.
Maalesef ülkemiz eğitim sisteminde de eleştirel düşünme yer almıyor. Öyle ki; 2019 verilerine göre Finlandiya’nın başı çektiği eğitimde eleştirel düşünmede, ülkemiz 134. sırada yer alıyor.
21. yüzyıl okulları öğrencilere daha az bilgi vermelidir ve öğrencilerin eleştirel düşünme yeteneklerini artırmalıdır. Yuval Noah Harari
Eleştirel Düşünme Nedir?
Gördüğümüz, okuduğumuz, bir şekilde elde ettiğimiz bilgileri olduğu gibi kabul etmek yerine; bu bilgileri iyice irdeleyip, sorguladığımız, belli ölçütlere göre değerlendirerek bir hükme vardığımız bir bilişsel süreçtir eleştirel düşünme.
İyi bir eleştirel düşünür, edindiği bilgiler ve gelişmeler karşısında dünya görüşünü kökten değiştirmeye ve bunu çekinmeden ifade edecek cesarete ve tarafsızlığa sahiptir. Ayrıca, yaratıcılık, sürekli araştırma ve öğrenme isteği, çevresindeki olaylara karşı bitmek bilmeyen bir merak, eleştirel düşünürün olmazsa olmaz özelliklerindendir.
Eleştirel düşünme yetisine sahip olmayan kişiler ise kendilerini yenilemek için bir çaba sarfetmez, doğrusu ihtiyaç duymazlar. Belli kalıplar ve öğretiler içinde sıkışmış halde geçirirler yaşamlarını.
Vincent Ryan Ruggiero, ”Eleştirel Düşünme İçin Bir Rehber” kitabında, eleştirel düşünürlerin fikirlere nasıl meydan okuduğuyla ilgili şöyle örnekler veriyor:
Düşünce: Profesör, kompozisyon notumda beni kandırdı. Bazı temalara, diğer bazılarından daha çok ağırlık verdi. Soru: Herkesi aynı ölçüye göre değerlendirdi mi? Farklı ağırlıklandırmalar gerekçelendirildi mi?
Düşünce: Kadınlar işgücüne dahil olmadan önce daha az boşanma vardı. Bu, kadının yerinin evi olduğunu göstermektedir. Soru: Boşanmalardaki artışta, bir başkasının değil de, bu etkenin sorumlu olduğunu nereden biliyorsun?
Düşünce: Üniversite eğitimi onun için ödediğiniz paraya değmez. Bazı insanlar üniversite eğitimi olmaksızın ulaşacakları maaştan gözle görülür bir maaş seviyesine hiçbir zaman ulaşmazlar. Soru: Para eğitimin değerinin tek ölçüsü mü? Kişinin kendisi ve hayat hakkındaki anlayışı ile zorluklarla mücadele konusundaki yeteneğindeki artışa ne demeli?
Eleştirel Düşünme Ne Değildir?
Negatif bir düşünme biçimi değildir.
Bireyci bir düşünme değildir.
Tek yönlü bir düşünme değildir.
İnatlaşma, her şeyde kusur ve açık arama değildir.
Otoritelere mutlak güven duymak değildir.
Bir manipülasyon aracı değildir.
Her şeyi reddetme ve karşı çıkma değildir.
Umursamadığımız konularda hepimiz kesin ve bilimseliz. Hepimiz Paraguay’dan yükselen vatansever konuşmadaki abartıyı hemen tespit ederiz. Deniz yılanı konusunda hepimiz ağırbaşlılığa ihtiyaç duyarız. Fakat kendimiz bir şeye inanmaya başladığımız an, onu kolayca abartmaya başlarız ve ruhlarımız ciddileştiği an, sözcüklerimiz biraz vahşi hale gelir. Charles Dickens
Eleştirel Düşünme Nasıl Geliştirilir?
Özeleştiri Yapın
Eleştirel düşünme yeteneğinizi geliştirmenin ilk ve en önemli adımı, kendi düşünce ve davranışlarınızı eleştirebilen biri olmaktır. Kendinize bir şeye neden inandığınızı, neden o şekilde düşündüğünüzü sormayı, gerekirse o düşünceden vazgeçebilmeyi alışkanlık haline getirmelisiniz.
Sorulara örnek verecek olursak: ‘’Ben buna neden inanıyorum?’’, ‘’Bu fikre duygusal olarak bağlı mıyım?’’, ‘’Bunun doğru veya yanlış olduğuna dair tecrübelerime bakarak çıkarımda bulunabilir miyim?’’
Özeleştiri bir yandan da güçlü ve zayıf yönlerinizi, kişisel tercihlerinizi ve önyargılarınızı fark etmenizi sağlar. Bu yönlerinizin farkında olduğunuzda da belirli durumlara neden o seçtiğiniz perspektiften yaklaştığınızı anlayabiliriz.
Görüşlerimize bağlılığımız, bizi diğer bakış açılarına kapatabilir, aşina olmadığımız gerçekliklere karşı kör edebilir ve dünün çıkarımlarının kölesi haline getirebilir. Vincent Ryan Ruggiero
İyi Bir Dinleyici Olun
Karşınızdaki kişi konuşurken, konuyla ilgili cevaplarınızı veya tepkilerinizi düşünmeden, yargılamaya hazır bir vaziyette değil de o kişinin fikirlerini ve eleştirilerini objektif bir şekilde dinlemeyi öğrenmeniz gerekiyor.
Bu şekilde davrandığınızda hem kaynaklarınız çeşitlenecek hem de olaylarla ilgili yeni ve farklı bakış açıları geliştirmiş olacaksınız.
Başka birinin hikayesini, mücadelelerini, fikirlerini, başarılarını ve tutkularını, onlara nasıl ulaştığını doğru bir şekilde dinlemeyi başardığınızda empati yeteneğiniz de güçlenecektir.
Dinlemesini bilenler, ülkeleri fethetmesini bilenlerden daha büyüktür. Benjamin Franklin
İyi Bir Gözlemci Olun
Her gün yürüdüğünüz yolda algılarınızı iyice açarak yürümeye başlayın. Binalar hangi renk? Yanınızdan geçen insanların ifadeleri nasıl? Nasıl yürüyorlar? Kaç farklı ses işitiyorsunuz? Hangi dükkanlar kalabalık?
Ofisinizdeki eşyaları, onların nasıl konumlandığını inceleyin. Çalışma arkadaşlarınızın birbirlerine nasıl davrandığına bakın.
Gözlemci olmanın yolu zihninizi amaçsızca dolaşmaktan uzak tutup beş duyu organınızı da kullanmaktır. Çoğu zaman insanlar dikkatlerini fazlasıyla kendilerine, kendi düşüncelerine ve hislerine vermiş olduklarından gözlemci değildirler. Vincent Ryan Ruggiero
Şiddet İçermeyen İletişimi Benimseyin
Şiddet içermeyen iletişimin temeli şefkat, gözlem ve iş birliğidir. Barışçıl bir zihniyete sahip olmamız gerekiyor. Şiddetsiz ve üretken bir iletişim kuramıyorsanız, eleştirel düşünce size pek de yardımcı olmaz.
Farklı argümanları dinlerken ve analiz ederken, önce geçerli mantığı tanımalıyız ki diğer insanlarla üretken bir şekilde iletişim kurabilelim. Ayrıca duyguları da fikirlerden ayırmalıyız. Bir insanın benim fikrinizden hoşlanmaması benden de hoşlanmadığı anlamına gelmez.
Zihninizi Daha Açık Hale Getirin
Dar ve kapalı bir zihin ile dünyayı, her türlü değişimi algılamamız çok zor.
Kapalı bir zihin katı bir tutum sergiler, tartışmaya isteksizdir, farklılıktan korkar. Bilgiyi doğru şekilde analiz etmek istiyorsanız, öncelikle tüm bilgileri almalısınız içeriye. Ve sadece açık bir zihin bunu yapmanıza izin verebilir.
Akıllı İnsanlarla Arkadaşlık Edin
Akıllı insanlar genellikle bilgiyi analiz etmenin en etkili yolunu bilirler ve başarılı olmalarına yardımcı olabilecek geniş ve derin bir bakış açısına sahiptirler. Eleştirel düşüncenin nasıl geliştirileceği konusunda size çok şey öğretebilirler.
Onlarla vakit geçirirken sadece eleştirel düşünme becerinizi geliştirmekle kalmaz, aynı zamanda hikayelerinden ve kişisel yaşamından birçok ders alabilirsiniz.
Vasat insanlardan uzak durun. Çünkü vasatlık bulaşıcıdır. Vasat kariyerleri ve hayalleri olan insanlar sizi de kötü etkilerler.
İnsan, birlikte en çok zaman geçirdiği beş kişinin ortalamasıdır. Jim Rohn
Farklı ve İyi Kitaplar Okuyun
Bugün insanların derin düşünmelerini sağlayacak kitaplardan uzak duruyorlar, doğrusu bunu yapmaya sabırları yok. Bu yüzden birçok yayınevi içi dolu kitaplar basmak yerine, içeriğinin kalitesine bakmaksızın günümüzün popüler isimlerinin neredeyse hiçbir şey anlatmayan kitaplarını basmayı tercih ediyorlar.
Dünyayı tanımanın ve eleştirel düşünceyi geliştirmenin en iyi yollarından biridir farklı türlerde ve kaliteli kitaplar okumak. Okumaya devam ettiğiniz müddetçe bilgilerinizi zenginleştirmeye ve görüşünüzü genişletmeye devam edeceksiniz. Ve bu sizi öne çıkaracak, diğerlerinden ayıracak.
Eleştirel düşünme becerinizi geliştirmek kendinize yapacağınız en büyük iyilik olabilir şu dönemde.
Bilgiye ulaşmak fark yaratmıyor artık. Ulaştığınız bilgiden yeni bilgiler üretiyorsanız, bunları en doğru yerlerde kullanıyorsanız şimdinizi ve geleceğinizi de garanti altına alıyorsunuz demektir.
Comentários